TÌNH THÁI TỪ TRÊN TRANG MẠNG XÃ HỘI FACEBOOK

Bài viết làm rõ hơn về các loại tình thái từ (ba tiểu loại: tiểu từ tình thái, trợ từ nhấn mạnh và thán từ) trong ngôn ngữ mạng xã hội. Từ đó làm rõ phần nào tình hình sử dụng tình thái từ trên mạng xã hội Facebook của bộ phận giới trẻ hiện nay.

TÌNH THÁI TỪ TRÊN TRANG MẠNG XÃ HỘI FACEBOOK

ThS. Nguyễn Thị Trà My

Trương Thị Hoa

Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên

Xã hội ngày càng phát triển, ngôn từ không chỉ là phương tiện quan trọng được sử dụng trong giao tiếp, mà nó còn là phương tiện đặc biệt quan trọng để biểu đạt suy nghĩ, tâm trạng, cảm xúc của con người. Tình thái từ là một phương tiện ngôn từ đắc lực thực hiện chức năng đó.

Sự phát triển của tin học và hệ thống mạng toàn cầu (Internet) đã kéo theo sự ra đời của hàng loạt các trang mạng xã hội. Hiện nay, trang mạng xã hội Facebook được ưa chuộng hơn cả. Qua khảo sát ban đầu, chúng tôi nhận thấy ở phương diện ngôn từ, tình thái từ được sử dụng một cách khá phổ biến và hiệu quả. Trong khuôn khổ bài viết, chúng tôi muốn làm rõ hơn về các loại tình thái từ (ba tiểu loại: tiểu từ tình thái, trợ từ nhấn mạnh và thán từ) trong ngôn ngữ mạng xã hội. Từ đó làm rõ phần nào tình hình sử dụng tình thái từ trên mạng xã hội Facebook của bộ phận giới trẻ hiện nay.

Tình thái từ là những từ được thêm vào câu để cấu tạo câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán và để biểu thị các sắc thái tình cảm của người nói. Theo tác giả Bùi Minh Toán, tình thái từ được chia làm ba loại là trợ từ nhấn mạnh, tiểu từ tình thái và thán từ. Chúng tôi tiến hành khảo sát các tình thái từ thuộc các tiểu loại nói trên ở 100 trang mạng xã hội Facebook và thu được kết quả sau:

1. Các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái

Bảng 1: Bảng khảo sát các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái trên trang mạng xã hội Facebook

 Qua bảng khảo sát, có thể thấy:

– Tiểu từ tình thái được các chủ thể phát ngôn sử dụng nhiều nhất. Có 52 tiểu từ tình thái khác nhau với tổng số lượt xuất hiện là 1713 lượt, chiếm 52, 37% tổng số từ tình thái được sử dụng. Đó là các tiểu từ tình thái như: chà, thế là, vậy thôi, a, à, đi, đó, chứ, nha, nhá, này, nhé, nhỉ… (bao gồm cả các tiểu từ tình thái đứng đầu và đứng cuối phát ngôn). Tiểu từ tình thái là thành phần quan trọng nhất để tạo các hành vi ngôn ngữ khác nhau. Tiểu từ tình thái đồng thời cũng là phương tiện đắc lực nhất để phân biệt các kiểu phát ngôn khác nhau.

– Thán từ có mức độ sử dụng cao  thứ hai với 28 từ khác nhau, tương đương 974 lượt trong phát ngôn, chiếm khoảng 29,78% tổng số từ tình thái. Ví dụ: ờ, thưa, vâng, ừ, ơi, ối giời ơi, chết rồi, trời ơi, chao ôi, eo ôi, ối, ôi dào, hi hi, he he, hu hu…

– Trợ từ nhấn mạnh gồm 11 từ được sử dụng khoảng 584 lần và chiếm khoảng 17, 85% tổng số tình thái từ. Ví dụ: đã, mới, ngay cả, cả, định, chắc, chỉ, cả thảy,…

Các loại từ tình thái có sự chênh lệch khá lớn: loại tiểu từ tình thái chiếm số lượng cao vượt trội hơn hẳn so với nhóm trợ từ nhấn mạnh và thán từ. Sở dĩ có sự chênh lệch này bởi lẽ trong ba loại từ tình thái, tiểu từ tình thái bao giờ cũng là thành phần quan trọng để tạo nên các phát ngôn khác nhau. Trong các phát ngôn phần lớn thường là những câu trần thuật, câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu mệnh lệnh… mà tiểu từ tình thái là một phương tiện đắc lực để tạo nên các câu đó.

Các phương tiện biểu thị tình thái không chỉ có chức năng tạo kiểu câu hay bộc lộ thái độ của người nói đối với hiện thực hoặc người nghe mà chúng còn có chức năng đánh dấu các hành vi ngôn ngữ, một cách thức biểu hiện có thể ảnh hưởng đến những sắc thái khác nhau về giao tiếp.

1.1. Trợ từ nhấn mạnh

Bảng 2: Bảng khảo sát các trợ từ nhấn mạnh

Ngoài việc đảm nhiệm vai trò nhấn mạnh vào một nội dung cần được nhắc đến, trợ từ nhấn mạnh còn là một phương tiện đắc lực để biểu thị ý nghĩa tình thái, thể hiện thái độ, tình cảm, tâm trạng của chủ thể phát ngôn đối với sự việc, hiện tượng.

Qua khảo sát trên 100 trang Facebook, chúng tôi thấy chỉ có 11 trợ từ nhấn mạnh được sử dụng. Tuy chỉ có 11 trợ từ nhưng chúng được sử dụng với tần số rất cao (584 lượt). Sở dĩ các trợ từ nhấn mạnh được sử dụng với tần số cao vì mỗi một trang cá nhân thuộc quyền sở hữu của một người và họ có thể dùng trợ từ đó để diễn đạt nhiều trạng thái cảm xúc, tâm trạng, tình cảm,… khác nhau. Hay nói cách khác, các trợ từ được sử dụng với mật độ dày đặc bởi chúng phù hợp để diễn tả tâm trạng, tình cảm, cảm xúc… của người sử dụng trong nhiều trường hợp. Các trợ từ nhấn mạnh chủ yếu là các từ đơn như mới, ngay, chắc, đã, chính, cả…

Trợ từ nhấn mạnh đã được sử dụng nhiều nhất với 90 lần xuất hiện và chiếm khoảng 15,41% tổng số các trợ từ nhấn mạnh. Ví dụ: (1) Thế là mọi việc đã xong. (2) Nó đã lấy chồng. Còn mình thì chưa có người yêu. Trợ từ đã khi được sử dụng thường để nhấn mạnh, biểu đạt những sự việc hay hiện tượng chắc chắn sẽ xảy ra và trên thực tế là đã xảy ra trước đó. Ở ví dụ (2), từ đã nhấn mạnh sự việc xảy ra trước đó rằng “nó” lấy chồng.

Trợ từ chắc được sử dụng với tần số lớn thứ hai, với 77 lượt xuất hiện và chiếm khoảng 13,18% các trợ từ nhấn mạnh. Ví dụ: (1) Chắc cô ấy đang rất buồn. (2) Mình chắc bị điên mất rồi. Trợ từ chắc thể hiện sự phỏng đoán, nghi ngờ có căn cứ xuất phát từ sự tò mò, muốn khám phá của chủ thể phát ngôn. Ví dụ (3) là một sự phỏng đoán rằng “cô ấy” hình như đang rất buồn; ví dụ (4) thể hiện một sự phán đoán mơ hồ rằng “mình” “bị điên”.

Trợ từ chỉ với 73 lượt xuất hiện và chiếm khoảng 12,50% các trợ từ nhấn mạnh. Ví dụ: (1) Từ giờ, tao chỉ có mày là bạn thân. (2) Chỉ anh hiểu em. Hi hi.  Từ “chỉ” trong hai ví dụ (5) và (6) là hai từ diễn tả giới hạn nhất định. “Chỉ” không có nghĩa là nhiều, mà thậm chí là rất ít, hoặc là một.

Ngoài ba trợ từ nhấn mạnh trên, các trợ từ còn lại được sử dụng với mức độ vừa phải (mới, ngay, chính, cả, định, mà…) và một số trợ từ được sử dụng với mức độ hạn chế (ngay cả, cả thảy). Nhưng tất cả đều nhằm nhấn mạnh vào một sự việc, hiện tượng nào đó trong phát ngôn. Những trợ từ nhấn mạnh được sử dụng với tần số cao là những từ phù hợp để diễn tả tâm lí của chủ thể phát ngôn.

1.2. Tiểu từ tình thái

Tiểu từ tình thái là đơn vị từ vựng không biểu thị nội dung, tính chất của sự vật, hiện tượng được nói đến mà chỉ biểu thị thái độ của người nói với hiện thực được nói đến trong câu và người nghe. Tiểu từ tình thái phần lớn có cấu tạo là một âm tiết. Qua khảo sát, có thể thấy các tiểu từ tình thái được sử dụng nhiều hơn so với các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái khác: 52 tiểu từ tình thái với 1.713 lượt xuất hiện, chiếm 52,37% tổng số các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái. Tiểu từ tình thái có thể đứng ở nhiều vị trí trong câu. Nó thường đứng ở đầu câu (phát ngôn) và cuối câu (phát ngôn). Thực hiện đề tài, chúng tôi đã chia tiểu từ tình thái làm hai tiểu loại nhỏ hơn:

-            Tiểu từ tình thái đứng đầu phát ngôn

-            Tiểu từ tình thái đứng cuối phát ngôn.

1.2.1.               Tiểu từ tình thái đứng đầu phát ngôn

Nhóm tiểu từ này tuy số lượng hạn chế nhưng lại được sử dụng với tần số cao trên trang mạng xã hội Facebook. Chúng tôi khảo sát được 9 từ với 302 lần xuất hiện. Nhóm từ này được tách biệt với các thành phần khác trong phát ngôn bằng dấu phẩy. Ví dụ: (1) Chà, hôm nay với mình có lẽ là một ngày mệt mỏi. (2) Ơ, tao đâu có chửi mày?

Cũng có những trường hợp, các tiểu từ tình thái này không tách ra khỏi các thành phần khác trong câu. Ví dụ: (1) Thôi thì chúng ta đành chia tay nhau từ đây. (2) Sao mà mày ngu thế không biết!

Về mặt ngữ nghĩa, những tiểu từ tình thái đứng đầu câu biểu hiện khá phong phú. Có thể là biểu thị thái độ ngạc nhiên, có thể biểu thị thái độ nghi vấn; cũng có thể biểu thị thái độ của người nói đới với hiện thực khách quan. Ví dụ: (1) Ơ, mình bị làm sao ý. Cứ râm ran trong lòng. (2) A, chị đây rồi! Em thấy chị qua danh sách bạn bè của một người bạn nữa. (3) Sao không thấy anh buồn bao giờ nhỉ?

Bảng 3: Bảng khảo sát các tiểu từ tình thái đứng đầu phát ngôn

Trong nhóm tiểu từ tình thái đứng đầu phát ngôn, những từ được sử dụng với mức độ nhiều nhất là các từ như: a, sao, thế là; những từ được sử dụng với mức độ vừa phải như: ơ, thôi, thế, vậy; những từ được sử dụng ít như: chà, à. Mục đích sử dụng của những từ này như đã nói: khá phong phú. Nó biểu thị được nhiều sắc thái khác nhau trong các phát ngôn.

1.2.2. Tiểu từ tính thái đứng cuối phát ngôn

Nhóm tiểu từ tình thái đứng cuối phát ngôn chiếm số lượng lớn nhất trong tổng số các tình thái từ khảo sát được. Nhóm này có 43 từ với 1411 lần xuất hiện. Trong đó, có thể xếp chúng vào các nhóm khác nhau có mức độ sử dụng dao động trong các tỉ lệ từ 0 – 5%. Cụ thể:

-          Nhóm các tiểu từ có mức độ sử dụng dao động từ 0 – 1% gồm các từ: lên, đây rồi, ấy mà, bỏ xừ, chứ bộ, coi, đó thôi;

-          Nhóm các tiểu từ có mức độ sử dụng dao động từ 1 – 2% gồm các từ: thật mà, thế này, hoài, nào, đấy nhé, đấy hả, đấy à, chưa;

-          Nhóm các tiểu từ có mức độ sử dụng dao động từ 2 – 3% gồm các từ: vậy hả, đây, hết, rồi, quá, này, nhá, nha, kìa, kia, sao, ghê, chứ;

-          Nhóm các tiểu từ có mức độ sử dụng dao động từ 3 – 4% gồm các từ: hả, nữa, nhỉ, hở, với, vậy, đó, đi;

-          Nhóm các tiểu từ có mức độ sử dụng dao động từ 4 – 5% gồm các từ: nhé, à, ạ.

Những tiểu từ tình thái đứng cuối phát ngôn chiếm số lượng lớn hơn cả và được sử dụng nhiều hơn cả bởi lẽ chúng đóng vai trò quan trọng trong việc biểu thị sắc thái tình cảm của người phát ngôn. Xét về mặt ngữ nghĩa, các tiểu từ tình thái đứng cuối phát ngôn cũng góp phần thể hiện những sắc thái ngữ nghĩa khác nhau. Đó có thể là sự thắc mắc, nghi ngờ, là sự phủ định, cũng có thể là sự đồng tình, hoặc phản đối… Ví dụ: (1) Tao nói vậy chẳng lẽ không phải sao? (thể hiện sự thắc mắc, nghi ngờ). (2)  Là nó làm mình bực trước đấy chứ! (khẳng định vấn đề). (3) Em có phải là trẻ con nữa đâu! (phủ định vấn đề).

1.3. Thán từ

Thán từ là lớp từ có chức năng dẫn xuất biểu hiện cảm xúc, biểu lộ trực tiếp thái độ, tình cảm chủ quan của chủ thể phát ngôn do tác động khách quan. Thán từ có thể là từ có một âm tiết, cũng có thể là từ có nhiều âm tiết. Cũng giống như tiểu từ tình thái, thán từ cũng có thể đứng ở vị trí đầu hoặc vị trí cuối của phát ngôn. Tuy nhiên, thán từ đảm nhiệm nhiều chức năng hơn so với tiểu từ tình thái, nên người ta không phân chi thán từ thành các tiểu loại thán từ đứng ở đầu phát ngôn hay cuối phát ngôn. Thán từ cũng được chia làm hai dạng. Cụ thể:

-            Thán từ gọi đáp

-            Thán từ cảm xúc.

1.3.1. Thán từ gọi đáp

Thán từ gọi đáp gồm 5 từ với 115 lần xuất hiện. Thán từ gọi đáp có thể đứng ở đầu phát ngôn, hoặc cũng có thể là ở cuối phát ngôn. Những thán từ gọi đáp khi đã được sử dụng luôn luôn mang bóng dáng của những phép lịch sự tối thiểu, hoặc không thì cũng thể hiện được phần nào tính cách của chủ thể phát ngôn. Ví dụ: (1). Vâng ! Cuộc sống của tôi là thế đấy. Chưa bao giờ có màu hồng. (2) Ờ. Cứ cho là như vậy đi, vì dù sao điểu đó cũng chẳng còn quan trọng nữa. (3) Buồn quá mọi người ơi !

Bảng 4: Bảng khảo sát các thán từ gọi đáp

Qua khảo sát, các thán từ gọi đáp chiếm số lượng ít, chỉ có 5 từ. Tuy nhiên, lượt xuất hiện trên trang mạng xã hội Facebook của những thán từ này lại khá cao với 115 lượt. Trong số các thán từ gọi đáp trên, thán từ ơi là có mức độ sử dụng ít hơn cả, chỉ có 15 lượt xuất hiện và chiếm 13,04% tổng số các thán từ gọi đáp. Các thán từ gọi đáp thường sử dụng trong những trường hợp mà chủ thể phát ngôn cần dùng ngôn ngữ để giao tiếp với những người khác trong cùng một mạng xã hội; có thể là trao đổi thông tin với nhau, hoặc chia sẻ cảm xúc của mình với họ. Thán từ gọi đáp nhiều khi cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc tạo phát ngôn.

1.3.2. Thán từ cảm xúc

Những từ thuộc nhóm thán từ cảm xúc có số lượng từ nhiều hơn thán từ gọi đáp, có 23 từ: ôi giời ơi, ối giời ơi, chết rồi, ôi, ối, trời ơi, eo ơi, ôi dào, hi hi, he he, hê hê, ha ha, hô hô, hơ hơ, híc híc, hức hức, hị hị, hé hé, hí hí, hu hu, hí, hú, hì hì với số lần xuất hiện khá cao: 859 lần. Điều này cho thấy các chủ thể phát ngôn thường xuyên sử dụng thán từ để thể hiện trực tiếp những cảm xúc, tâm trạng của mình. Những thán từ cảm xúc giúp cho chủ thể phát ngôn trực tiếp thể hiện được những cảm xúc mãnh liệt nhất tồn tại trong tâm trạng của họ ở một khoảng thời gian nhất định.

Thán từ cảm xúc cũng không bắt buộc về vị trí trong phát ngôn. Chúng có thể đứng ở đầu phát ngôn, cuối phát ngôn; thậm chí là ở giữa phát ngôn. Ví dụ: (1) Trời ơi! Bao nhiêu là bài tập. Biết giải quyết thế nào đây? Hu hu. (2) Eo ôi sợ quá đi mất. Hi hi. Cứ làm như mình là cảnh sát không bằng. (3) Ha ha, đời mình lại tươi sáng trở lại nhờ có money. (4) Ối giời ơi, xấu hổ không để đâu cho hết được! hức hức.

Qua khảo sát, có thể thấy các thán từ như hu hu, hi hi, he he, ha ha, hức hức, hê hê, hô hô, hị hị, hơ hơ, hì hì, hí hí… được sử dụng phổ biến hơn cả (tỉ lệ xuất hiện dao động trong khoảng 4 – 8%). Thực tế thì các thán từ này là sự lặp lại các âm tiết. Tuy nhiên, chúng lại gây được sức biểu cảm cao cho phát ngôn. Và người sử dụng, đặc biệt là giới trẻ, rất ưa chuộng kiểu biểu lộ tình cảm bằng các thán từ này. Ở mức độ sử dụng vừa phải (tỉ lệ xuất hiện dao động trong khoảng 3 – 5%) có các thán từ: ôi, trời ơi; ở mức độ sử dụng ít (tỉ lệ xuất hiện dao động trong khoảng 0 – 3%) có các thán từ: ôi giời ơi, ối giời ơi, chết rồi, ối, ôi dào, hí, hú. Các thán từ này tuy là những thán từ tuân theo quy tắc chính tả tiếng Việt về cả mặt ngữ âm và ngữ nghĩa, không có sự pha trộn hay lặp lại các âm tiết nhưng lại không được sử dụng phổ biến. Sở dĩ có sự chênh lệch vậy là do một phần lớn những người sử dụng mạng xã hội là giới trẻ. Và đa phần trong số họ chỉ thích sử dụng ngôn ngữ theo sự “sáng tạo” của riêng mình. Ví dụ: (1) Ôi dào, chắc gì mày đã làm được như tao? (2)  Ha ha, mình lợi hại thật, bộp phát chết hẳn hai con muỗi!

Kết luận

Việc khảo sát, thống kê và phân loại nói trên phần nào đã cho thấy thực trạng sử dụng tình thái từ trên trang mạng xã hội Facebook. Tình thái từ được sử dụng với mức độ khá cao, phân bố ở hầu hết các tiểu loại mặc dù số lượng không nhiều. Điều này cho thấy tầm quan trọng của tình thái từ trong việc tạo câu. Mạng xã hội là nơi có thể chia sẻ mọi cảm xúc, và việc sử dụng tình thái từ để phục vụ cho nhu cầu ấy hoàn toàn không thể thiếu. Mỗi tiểu loại lại tình thái từ tuy mang những đặc điểm cũng như chức năng, sắc thái riêng nhưng chúng đều đảm nhiệm một chức năng chính là biểu thị sắc thái tình cảm gắn với mục đích phát ngôn của chủ thể phát ngôn. Tình thái từ cũng có những biến thể khác nhau góp phần làm phong phú thêm việc thể hiện sắc thái tình cảm của chủ thể phát ngôn.

Qua việc khảo sát, chúng tôi nhận thấy các chủ thể phát ngôn sử dụng tình thái từ khá phổ biến trên mạng xã hội Facebook; tuy nhiên, khi sử dụng tình thái từ, họ đều chưa chú ý diễn đạt những từ đó theo quy tắc chuẩn tiếng Việt. Mặc dù sáng tạo từ theo những sở thích của cá nhân có đem lại hiệu quả giao tiếp cao, nhưng bên cạnh đó cũng làm cho tiếng Việt mất đi sự trong sáng. Cần phải có những quy ước nhất định cho việc sử dụng tình thái từ nói riêng và sử dụng ngôn ngữ nói chung trên các trang mạng xã hội.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.   Diệp Quang Ban, Hoàng Văn Thung, 2007, Ngữ pháp tiếng Việt (tập I), NXB Giáo dục.

2.   Diệp Quang Ban, 2006, Ngữ pháp tiếng Việt (tập II), NXB Giáo dục.

3.   Đỗ Hữu Châu, 1986, Các bình diện của từ và từ tiếng Việt, NXB Khoa học Xã hội.

4.   Đỗ Hữu Châu, 1999, Từ vựng ngữ nghĩa tiếng Việt, NXB Giáo dục.

5.   Nguyễn Văn Hiệp, 2008, Cơ sở phân tích ngữ nghĩa cú pháp tiếng Việt, NXB Giáo dục.

6.   Bùi Minh Toán (Chủ biên), Nguyễn Thị Lương, 2007, Giáo trình Ngữ pháp tiếng Việt, NXB Đại học Sư phạm.