Chỉ còn mùa thu trọn vẹn yêu thương/ Hương hoa sữa cứ trở về mỗi độ/ Hương của tình yêu đầu nhắc nhở/ Có hai người xưa đã yêu nhau
Mùa thu đã ban tặng cho chàng trai trong tác phẩm một người thiếu nữ tuổi mười lăm dịu dàng thuần khiết. Nhưng nghiệt ngã thay, cũng chính mùa thu đã đưa nàng đi xa-thật-xa khỏi vòng tay của nhân vật trữ tình. Tình đến rồi tình đi. Lặng thing mà đau đớn. Như một cơn gió chỉ thoảng qua thôi mà nhức nhối cả cõi tâm hồn. Dẫu cho mùa thu ấy - mùa thu chứng kiến những phút giây tình ta nồng thắm, mùa thu lưu giữ những gì êm đềm trong veo của một mối tình tưởng chừng như chẳng bao giờ có thể chia cắt – vẫn còn trọn vẹn yêu thương, thì tình yêu đầu đời giờ đã vụt tan theo sương gió mong manh. Mùa thu lại trở về theo đúng vòng tuần hoàn bất biến của vũ trụ, hoa sữa lại trổ bông như một quy luật chẳng đổi thay của tạo hóa, vậy mà người thương nay đâu còn nữa? Câu thơ đầu: Chỉ còn mùa thu trọn vẹn yêu thương tưởng chừng êm đềm mà đọc kĩ, lại thấy tê tái biết bao...
Hoa sữa lại nở rổi, em ơi, nhưng giờ đây người anh thương đã xa tận cuối chân trời. Đâu còn nữa những ngày xưa yêu dấu, đôi mình vai kề vai lặng ngắm những nụ hoa trắng muốt chớm nở trên vòm lá xanh tươi đã nhuốm chút sắc vàng của ánh hoàng hôn buông xuống, để rồi từng làn hương cứ “khẽ tan trong áo em và mái tóc” khi bất chợt một cơn gió thoảng qua. Hình ảnh bông hoa sữa với hương thơm đặc trưng cứ hiện ra, xuyên suốt dòng suy tưởng. Nó là chứng nhân cho sự gặp gỡ:
Hôm ấy mùa thu anh vẫn nhớ
Hoa sữa thơm ngây ngất quanh hồ
cho giây phút mặn nồng:
Tình yêu đầu mang hương sắc mùa thu
Mùi hoa sữa tan trong áo em và mái tóc
và cho cả sự cách xa. Nó đã cùng nhân vật trữ tình trải qua biết bao cung bậc tình cảm, từ vui cực điểm cho đến buồn tái tê. Và cứ mỗi độ thu sang, bất kể sau bao nhiêu năm kể từ khoảnh khắc chấm hết cho mối tình đầu vụng dại ấy, hương hoa sữa lại quay về - như một cố nhân, như một niềm ám-ảnh-nhẹ-nhàng chợt dấy lên trong tâm hồn chàng trai:
Hương hoa sữa cứ trở về mỗi độ
Hương hoa sữa theo làn gió heo may se lạnh khẽ len lỏi qua từng góc phố nhỏ. Nó mới ngọt ngào làm sao, tựa như chuyện tình của đôi ta ngày ấy. Nó mang theo vô vàn hoài niệm của dòng hồi tưởng xa xăm. Người nghệ sĩ bất giác nghe đâu đây một cảm giác đầy lưu luyến và trái tim anh khẽ rung lên khi vừa chạm tay vào mùi hương của kí ức. Biết bao xúc cảm của những-ngày-xanh-nhất lại chợt sống dậy. Không dữ dội, chẳng nghiệt ngã, hương hoa sữa cứ thế nhẹ nhàng nhắc nhở chúng ta về những ngày đã qua:
Hương của tình yêu đầu nhắc nhở
Hai chữ nhắc nhở thật đẹp, thật đắt, thật trong trẻo. Chúng ta chỉ dùng từ này với những đối tượng mà ta vô cùng trân quý. Câu thơ thứ ba đọc lên nghe dịu ngọt như tình yêu đầu đời vậy. Dù đã phải đi thật xa, dù đã phải trải qua những buồn tủi thì khi nghĩ lại, ta vẫn tìm ra một điều gì đó thật êm đềm, thật trong veo để nương náu. Chính vì thế, giọng điệu thơ trở nên rất đỗi dịu êm, như chính đặc trưng của mối tình đầu. Chúng như một lời tự thuật tràn đầy cảm xúc, có chút gì đó tiếc nuối mà lại mãn nguyện – vì đã yêu bằng cả trái tim thơ ngây.
Hương hoa sữa đầy ắp kỉ niệm ấy soi tỏ những cảm xúc đã khuất lấp trong sương muối của thời gian, để giờ đây người làm thơ chợt bật ra một lời thổ lộ:
Có hai người xưa đã yêu nhau
Những day dứt về một mối tình trong trẻo mà chẳng thể kết trái đơm hoa được gói gọn lại trong cụm từ xưa đã yêu nhau. Tình yêu là đặc ân Thượng đế đã ban tặng cho nhân loại. Nếu như câu thơ chỉ còn là Có hai người yêu nhau thì quả là một kết cục hạnh phúc. Nhưng nếu như mãi mãi chỉ là nếu như, bởi sự hiện diện của hai từ xưa đã. Xưa và đã đều là những từ chỉ thời gian trong quá khứ, đã xảy ra và chấm dứt trong thực tại. Chỉ một từ cũng đủ để biến tình yêu thành quá vãng. Sự kết hợp của hai từ này lại càng khiến tình yêu bị đẩy xa thật xa trong quá khứ hư ảo. Giọng thơ trở nên bùi ngùi nuối tiếc, như một sự cố gắng để mỉm cười mỗi khi nghe đâu đây làn hương nồng nàn đang bay theo gió, rồi chợt nhận ra khóe mắt mình đã cay cay tự bao giờ!
Bài thơ có nhan đề là nhưng xuyên suốt tác phẩm ta đâu thấy bóng dáng trắng tinh của những nụ hoa li ti ấy. Không gian thơ chỉ thấm đẫm một mùi hương quyến rũ đến kì lạ rồi lại vụt tan trong gió mùa thu. Nguyễn Phan Hách hẳn có cái lý khi tập trung bút lực và xúc cảm vào mùi hương này. Tình yêu đầu đời thuần khiết trong veo và ngọt ngào như đặc trưng của hương hoa sữa. Nhưng cũng như bao mùi hương khác trên thế gian này, nó cũng phải tàn phai trong không gian bao la, tựa như tình cảm rồi sẽ đến lúc phải cắt chia trong sương gió cuộc đời. Ai biết trước nắng mưa? Ai lường được thương giận? Hiểu được điều này, có lẽ chúng ta sẽ đủ sức mạnh để nhẹ nhàng mỉm cười mỗi khi nghĩ về mối tình đầu thơ ngây vụng dại.
Người ta thường nói: Tình chỉ đẹp khi còn dang dở, điều này có chăng đã được Nguyễn Phan Hách thể hiện thông qua giọng thơ bình lặng, hình ảnh thơ êm đềm, hương vị thơ dịu ngọt trong tác phẩm Hoa sữa nói chung và khổ thơ cuối nói riêng.