THIẾT KẾ HỒ SƠ HỌC TẬP TRONG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

2.   Nội dung nghiên cứu

2.1. Cơ sở lí thuyết về hồ sơ học tập

2.1.1. Khái niệm

HSHT, theo định nghĩa của Paulson, Paulson và Mayer, “là một bộ sưu tập có mục đích các công việc của HS thể hiện những nỗ lực, tiến bộ và thành tích của HS trong một hoặc nhiều lĩnh vực. HSHT phải bao gồm sự tham gia của HS trong việc lựa chọn nội dung, tiêu chí lựa chọn, tiêu chí đánh giá sự nỗ lực và bằng chứng về sự tự phản hồi của HS” [8; 60].

Birgin quan niệm HSHT là “tập tài liệu về kĩ năng của HS trong một hoặc nhiều lĩnh vực trong một khoảng thời gian nhất định, thu thập thường xuyên các nghiên cứu và hiệu suất của HS theo các tiêu chí đã định trước” [9; 22].

Đồng tình với ý kiến trên, nhưng Osman Birgin và Adnan Baki nhấn mạnh thêm tính hệ thống và tiến trình thực hiện HSHT của HS. Nhóm tác giả này cho rằng: “HSHT là tập tài liệu về các sản phẩm được lựa chọn một cách có chủ đích của người học trong quá trình học tập môn học, được sắp xếp có hệ thống và theo một trình tự nhất định” [10; 77].

Từ những quan niệm trên, chúng tôi cho rằng có 3 điểm cần được lưu ý trong nội hàm của khái niệm HSHT.

• Lựa chọn có chủ đích.

• Sắp xếp có hệ thống và theo trình tự nhất định

• Thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định

Như vậy, thiết kế HSHT không chỉ đơn thuần là tập hợp tất cả các sản phẩm học tập HS đã thực hiện mà cần lựa chọn cẩn thận các sản phẩm đó, sắp xếp chúng theo một trình tự và công việc này phải được tiến hành trong một thời gian nhất định để phục vụ cho mục đích cụ thể.

2.1.2. Mục đích, hình thức và thời điểm sử dụng

HSHT có thể được sử dụng với nhiều mục đích khác nhau, nhưng hai mục đích chính của HSHT là trưng bày/giới thiệu diễn tiến học tập của HS và chứng minh sự tiến bộ của HS về một chủ đề/lĩnh vực nào đó theo thời gian [11; 165]. Với mục đích thứ nhất, HSHT bao gồm các sản phẩm học tập tiêu biểu của HS trong quá trình học tập. GV sử dụng HSHT để tuyên dương thành tích học tập hoặc đánh giá tổng kết và giới thiệu cho HS khác tham khảo. Với mục đích thứ hai, HSHT bao gồm các phiên bản sản phẩm học tập của HS trong một giai đoạn nhất định (ví dụ: bản đề cương, bản nháp 1, bản nháp 2,… bản chính thức). GV sử dụng HSHT để chẩn đoán khó khăn trong học tập và định hướng phương cách học tập mới, qua đó từng bước cải thiện việc học của HS.

Như vậy, HSHT tập trung vào hỗ trợ và điều chỉnh việc học của HS. Nó cho phép HS cơ hội để nhìn nhận lại và suy ngẫm về sản phẩm và quá trình mà HS đã thực hiện, qua đó HS phát huy điểm mạnh và khắc phục hạn chế trong học tập [12; 75]. “GV cũng có thể sử dụng HSHT trong các cuộc họp phụ huynh cuối kì, cuối năm để thông báo cho cha mẹ HS về thành tích và sự tiến bộ của con em họ” [12; 75].

HSHT có thể được thiết kế dưới hai dạng: HS truyền thống và HS điện tử [13; 1171).

Hồ sơ truyền thống “là công cụ hiệu quả cho việc đánh giá kết quả học tập của người học” [14; 47]. HSHT được chia thành 4 loại cơ bản: (1) Hồ sơ tiến bộ: những bài tập, sản phẩm của người học thực hiện trong quá trình học và thông qua đó người dạy và người học đánh giá quá trình tiến bộ mà người học đạt được; (2) Hồ sơ quá trình: tự theo dõi quá trình học tập của người học, họ ghi lại những gì mình học được hoặc chưa học được về kiến thức, kĩ năng và thái độ của các môn học và xác định cách điều chỉnh cho phù hợp; (3) Hồ sơ mục tiêu: xây dựng mục tiêu học tập cho mình trên cơ sở tự đánh giá được năng lực của bản thân; (4) Hồ sơ thành tích: người học tự đánh giá các thành tích học tập nổi trội, tự khám phá những tiềm năng của bản thân [15; tr.188-190].

“Hồ sơ điện tử sử dụng công nghệ điện tử, giúp những người xây dựng hồ sơ thu thập và tổ chức các sản phẩm dưới dạng nhiều loại phương tiện truyền thông (âm thanh, video, đồ họa, văn bản)” [16; 4]. Trong dạy học, hồ sơ điện tử có thể chia làm 3 loại: (1) Hồ sơ quản lí: quản lí nhân sự, quản lí tiền lương, quản lí các hoạt động của nhà trường,… (2) Hồ sơ GV: giáo án, bảng điểm, phim ảnh DH,… (3) Hồ sơ HS: các bài học, bài tập, hình ảnh, thông tin tham khảo,…

Như vậy, trên cơ sở phân loại HSHT, HS là chủ thể của hoạt động thiết kế HSHT và GV sử dụng HSHT như một kênh/một phương tiện để dạy học và đánh giá năng lực của HS. Hình thức thiết kế HSHT phụ thuộc vào điều kiện học tập của cá nhân HS và cơ sở vật chất, trang thiết bị hỗ trợ cho hoạt động dạy và học của nhà trường. Mỗi loại HSHT cần phải đa dạng sản phẩm học tập được thực hiện ở nhiều thời điểm khác nhau. Những sản phẩm có thể lưu trữ trong HSHT gồm: Các bài làm, bài kiểm tra, bài báo cáo, ghi chép ngắn, phiếu học tập, sơ đồ,… của cá nhân HS; Các báo cáo, bài tập, nhận xét, bản kế hoạch, tập san, mô hình,… được làm theo nhóm; Các hình ảnh, âm thanh như: ảnh chụp, băng ghi âm, đoạn video, tranh vẽ, chương trình/phần mềm máy tính,… [12; 74].

HSHT được sử dụng trong nhiều thời điểm khác nhau của năm học tùy thuộc vào loại HSHT mà GV và HS đã thống nhất ngay từ đầu năm học.

Ví dụ: Với hồ sơ đánh giá sự tiến bộ của HS trong việc Dạy viết như một tiến trình (Teach Writing as a Process) thì sẽ được sử dụng thường xuyên. Sau mỗi lần lựa chọn sản phẩm (ví dụ: bản đề cương, bản nháp 1, bản nháp 2,… bản chính thức) để đưa vào hồ sơ, GV có thể tổ chức cho HS đánh giá cho từng sản phẩm đó (Đánh giá quá trình – Assessment FOR learning). Vào cuối kì hoặc cuối năm, toàn bộ các nội dung của HSHT sẽ được đánh giá tổng thể (Đánh giá tổng kết – Assessment OF learning).

2.1.3. Hiệu quả của hồ sơ học tập

Trong một nghiên cứu của mình về “Tác động của HSHT đối với việc học của HS: nhìn từ quan điểm của sinh viên sư phạm”, Çimer đã đi đến những kết luận sau:

Thứ nhất, HSHT là một công cụ hữu dụng trong việc cải thiện việc học của HS. Tuy nhiên, điều này không thể có được nếu HSHT chỉ là một thư mục để thu thập công việc của HS. Hai yếu tố giúp một HSHT có giá trị là sự tự phản hồi và đánh giá thường xuyên thông qua các bài kiểm tra hàng tuần.

Thứ hai, sự tự phản hồi của HS được thực hiện thông qua việc cung cấp hướng dẫn thích hợp của GV. Nghiên cứu chỉ ra rằng nếu HS còn hạn chế hoặc không có sự hiểu biết về tự phản hồi thì hiệu quả học tập của HS sẽ không cao.

Thứ ba, sự phản hồi luôn được khuyến khích, đặc biệt việc HS tự trả lời câu hỏi “những mạch kiến này được bổ khuyết bằng cách nào” đóng một vai trò quan trọng trong quá trình phát triển khả năng tự phản hồi của HS và giúp thay đổi thói quen học tập của HS để quá trình học tập diễn ra thường xuyên hơn chứ không phải “học sống chết” khi ngày thi đã cận kề [17; 171-172].

Trên một Tạp chí Nghiên cứu về Giáo dục và Văn học, nhóm tác giả Tahriri, Khalili và Aeineh ở Trung tâm học tập quốc tế của Úc khuyến nghị, rằng: “Hồ sơ học tập cung cấp cơ hội cho người học tự đánh giá bản thân thường xuyên. Giáo viên có thể giới thiệu hồ sơ học tập trong lớp học để giúp học sinh nhận thức được quá trình học tập của họ” [18; 56].

Như vậy, việc vận dụng hiệu quả HSHT trong dạy học phù hợp với mục tiêu của KT – ĐG theo định hướng phát triển năng lực của HS trong các trường phổ thông hiện nay, chú trọng kết hợp đánh giá thường xuyên và định kì, từng bước hình thành và phát triển năng lực chung (tự chủ và tự học, giải quyết vấn đề và sáng tạo) cũng như các năng lực đặc thù (ngôn ngữ, văn học). Theo đó, những phẩm chất (cần cù, trung thực, trách nhiệm) của HS từng bước được hình thành. Đặc biệt, cách làm này từng bước “góp phần cải thiện đáng kể hình ảnh môn Văn trong nhận thức của HS” [19; 155].