KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ HỆ NĂNG LỰC CỐT LÕI TRONG ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN NGỮ VĂN

Kiểm tra - đánh giá năng lực tổng hợp trong đào tạo GV Ngữ văn là quá trình thu thập và xử lý thông tin nhằm hoàn thiện trình độ, năng lực thực hiện các kỹ năng cần thiết của người GV Ngữ văn tại trường PT.

Tóm tắt:  Kiểm tra - đánh giá năng lực tổng hợp trong đào tạo GV Ngữ văn  là quá trình thu thập và xử lý thông tin nhằm hoàn thiện trình độ,  năng lực  thực hiện các kỹ năng cần thiết của người GV Ngữ văn tại trường PT. Để đạt được hiệu quả đó, chúng ta cần đổi mới  nội dung, hình thức và những tiêu chí cơ bản trong kiểm tra, đánh giá. Bài viết tập trung làm rõ khái niệm, hệ năng lực nghề  và các hình thức trong kiểm tra, đánh giá năng lực chuyên môn ( ngữ văn), năng lực tư duy, năng lực sư phạm của SV Ngữ văn. Trong đó, chú ý các hình thức đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá; Đánh giá phản hồi; Đánh giá xác thực. Hệ năng lực tổng hợp của GV Ngữ văn  sẽ là cơ sở để xác định các mức độ năng lực đã đạt nhằm đo được khả năng và sự tiến bộ của người học;  cung cấp thông tin phản hồi cho SV và GV  về những gì họ đã làm được và những gì cần phải làm để  hoàn thiện hệ năng lực cơ bản của người GV Ngữ văn nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

   Sử dụng phương pháp đánh giá đa dạng, khoa học và hiện đại đang trở thành đối tượng nghiên cứu, thực hiện tại các trường sư phạm nhằm đáp ứng mục tiêu đổi mới giáo dục từ cung cấp kiến thức sang hình thành năng lực cho người học.

1. TIẾP CẬN  NĂNG LỰC TRONG KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ GIÁO DỤC

1.1. Quan niệm về năng lực

* Theo quan điểm của những nhà tâm lý học, " năng lực là tổng hợp các đặc điểm, thuộc tính của cá nhân phù hợp với yêu cầu đặc trưng của một hoạt động nhất định nhằm đảm bảo cho  hoạt động đó đạt hiệu quả cao. Năng lực của con người không hoàn toàn do tự nhiên mà có, phần lớn là do quá trình học tập, tập luyện mà nên. Năng lực có nhiều dạng khác nhau, đó là năng lực chung và năng lực chuyên môn. Năng lực chung cần thiết cho nhiều hoạt động khác nhau như năng lực tư duy, khái quát hóa, logic…; năng lực chuyên môn là năng lực đặc trưng, năng lực chuyên biệt của một ngành nghề. Năng lực chung và năng lực chuyên môn có mối quan hệ qua lại hữu cơ với nhau" [1]. Trong đó, năng lực chung là cơ sở của năng lực chuyên môn. Ngược lại sự phát triển của năng lực chuyên môn trong những điều kiện nhất định lại có ảnh hưởng đối với sự phát triển năng lực chung. Trong thực tế để hoạt động chuyên môn đạt kết quả cao thì mỗi người đều phải có năng lực chung phát triển ở mức độ cần thiết và có năng lực chuyên môn tương ứng.

* Theo GS.TS Đinh Quang Báo: " năng lực là khả năng vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng , thái độ và hứng thú để hành động một cách phù hợp và hiệu quả trong những tình huống đa dạng của cuộc sống" [2].

   Như vậy, bản chất của năng lực chính là khả năng chủ động ứng phó linh hoạt, sáng tạo của mỗi cá nhân trong những tình huống cụ thể không báo trước;  là khả năng làm chủ những hệ thống kiến thức, kỹ năng, thái độ và vận hành (kết nối) chúng một cách hợp lý để  thực hiện thành công nhiệm vụ hoặc giải quyết hiệu quả vấn đề đặt ra của cuộc sống. Năng lực là một cấu trúc động,  có tính mở, đa thành tố, đa tầng bậc, hàm chứa trong nó không chỉ là kiến thức, kỹ năng, thái độ... mà cả niềm tin, giá trị, trách nhiệm xã hội... thể hiện ở tính sẵn sàng hành động để đáp ứng yêu cầu khi  những điều kiện thực tế, hoàn cảnh thay đổi.

1.2. Kiểm tra, đánh giá năng lực

     Năng lực chính  là một thể thống nhất bao gồm kiến thức, kĩ năng và thái độ không tách biệt nhau. Do đó, đánh giá theo năng lực là đánh giá dựa trên khả năng thực hiện nhiệm vụ cụ thể ở một mức độ phức tạp hơn và cũng đòi hỏi người thực hiện phải chủ động, linh hoạt trong mọi tình huống của thực tiễn đời sống.

- Theo tác giả Nguyễn Thành Ngọc Bảo: đánh giá theo năng lực người học là đánh giá khả năng vận dụng, thực hiện các nhiệm  vụ cụ thể, thực tế…và phát triển tư duy bậc cao của người học chứ không dung lại ở mức độ đánh giá phân hóa riêng rẽ các phương diện kiến thức, kĩ năng và thái độ

- Theo tác giả Nguyễn Công Khanh: đánh giá người học theo cách tiếp cận năng lực là đánh giá theo chuẩn về sản phẩm đầu ra….sản phẩm đó không chỉ là kiến thức, kĩ năng mà chủ yếu là khả năng vận dụng  kiến thức, kĩ năng và thái độ cần có để thực hiện nhiệm vụ học tập đạt tới một chuẩn nào đó.

- Tác giả Nguyễn Văn Tuấn đã xác định các thành phần cấu trúc năng lực bao gồm: năng lực cá thể, năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp và năng lực xã hội.

      Từ những khái niệm trên, chúng ta hiểu rằng đánh giá theo năng lực không chỉ đánh giá việc thực hiện một nhiệm vụ học tập cụ thể trong trường học mà hướng tới đánh giá năng lực giải quyết một vấn đề chuyên môn  cụ thể  trong thực tiễn nghề nghiệp. Vận dụng đánh năng lực, ta còn có thể dựa vào sản phẩm người học đã tạo ra, giảng viên và sinh viên đều có thể đánh giá được năng lực và sự tiến bộ của người học trong từng giai đoạn của quá trình đạo tạo.

    2.  XÁC ĐỊNH HỆ NĂNG LỰC CỐT LÕI  SV SƯ PHẠM NGỮ VĂN

      Những năng lực cần thiết để người giáo viên Ngữ văn có thể thực hiện tốt nhiệm vụ được xác định là năng lực chuyên ngành Ngữ văn, năng lực tư duy,  năng lực nghề.

2.1. Năng lực chuyên ngành Ngữ văn

     Năng lực chuyên môn của SV SP Ngữ văn được hiểu là năng lực sử dụng tiếng Việt để tiếp nhận văn bản và tạo lập văn bản; năng lực tự học, nghiên cứu các vấn đề thuộc lĩnh vực  chuyên ngành Ngữ văn ở trường phổ thông ( các cấp học).

     Trong đó, năng lực tiếp nhận văn bản tiếng Việt tức là có kỹ năng đọc hiểu văn bản và cảm thụ văn bản  văn học, phát hiện giải quyết vấn đề thuộc phạm vi Ngữ văn để vận dụng vào thực tiễn nghề nghiệp - giảng dạy môn Ngữ văn ở trường THPT,THCS; nắm bắt thông tin, phân tích, đánh giá được khả năng sử dụng ngôn từ của tác giả, tạo được mối  giao cảm đặc biệt giữa tác giả và bạn đọc và  truyền thụ cách hiểu đó cho người học. Năng lực cảm thụ văn học giúp người đọc  nắm bắt được ý nghĩa của văn bản, làm cơ sở cho việc  tìm hiểu nhiều loại văn bản khác và khả năng kết nối liên hệ văn học với thực tiễn đời sống. Năng lực tạo lập văn bản tiếng Việt là kỹ năng vận dụng kiến thức về từ vựng, cú pháp, đoạn văn để tạo lập các loại văn bản phù phợp với hoàn cảnh giao tiếp trong thực tiễn nghề nghiệp và đời sống. Năng lực tự học, tự nghiên cứu yêu cầu SV phải tự mình đặt ra vấn đề, tự mình xem xét, tìm hiểu để nắm vững vấn đề, giải quyết vấn đề và có khi tự rút ra được những hiểu biết và tri thức mới. Tự học, tự nghiên cứu ngày nay không chỉ dựa vào nỗ lực cá nhân, mà cần có sự hợp tác của một nhóm người. Để giáo dục ở trường học đạt được chất lượng và hiệu quả cao cần tạo ra sự cộng hưởng giữa ngoại lực  –  dạy của thầy và nội lực  –  tự học  của trò

2.2. Năng lực tư duy

       Năng lực tư duy : Năng lực tư duy logic là yêu cầu người học có khả năng suy luận vấn đề  theo một chuỗi tuần tự và có hệ thống nhằm phản ánh đúng đắn hiện thực khách quan. Trong đó, logic còn được  hiểu là hợp lý. Tức  là ý tưởng rành mạch, chặt chẽ không mâu thuẫn. Tư duy logic dạy ta những quy tắc suy luận hợp lý. Tư duy logic là nền tảng của mọi tri thức  có vai trò quan trọng trong hoạt động khoa học, rất cần được rèn luyện cho SV từ những năm đầu tiên trong bậc học CĐ, ĐH; Tư duy phê phán là năng nhận biết, phát hiện  những mặt mạnh và mặt yếu của một đối tượng, tổ chức lại tư duy trong hình thức đã được cải thiện. Suy luận một cách có hệ thống và đặt các câu hỏi, xác định một vấn đề, khảo sát chứng cứ, phân tích các giả định và các định kiến, tránh lập luận cảm tính; Tư duy sáng tạo: có khả năng suy luận các vấn đề một cách mở rộng, ngoài các khuôn khổ định sẵn và tạo ra cái mới.

2.3. Năng lực sư phạm

  Đánh giá năng lực nghề của SV sư phạm Ngữ văn dựa trên chuẩn đầu ra của chuyên ngành đào tạo. Có nghĩa là phải xác định cụ thể hệ năng lực mà SV cần đạt được sau khi kết thúc khóa học bao gồm:

- Năng lực vận dụng các kiến thức đã học vào việc soạn giảng, tổ chức hoạt động nhận thức cho HS  ở môn Ngữ văn ở THCS; tổ chức hoạt động kiểm tra đánh giá các kĩ năng nghe, nói đọc , viết bằng tiếng Việt cho HS THCS.

- Năng lực chuyên biệt: sử dụng ngôn ngữ của giáo viên có ý nghĩa quan trọng. Khi đánh giá một giáo viên có năng lực giảng dạy tốt, chắc chắn người ta phải xem xét chủ yếu đến năng lực diễn đạt, trình bầy của giảng viên. Khả năng diễn đạt trong sáng, khúc triết, lời nói hấp dẫn, truyền cảm và giàu hình ảnh…của giáo viên sẽ là yếu tố quan trọng đảm bảo cho giờ dạy thành công

- Năng lực  sử dụng  đồ dùng dạy học, các phương tiện dạy học hiện đại. ( Sử dụng thành thạo các phần mềm Tin học,  khai thác mạng Internet trong dạy học).

- Năng lực kiểm tra, đánh giá thể hiện ở việc ra đề, xây dựng tiêu chí đánh giá, nhận xét bài làm, việc học tập của HS.

3.  KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC CỐT LÕI  SV SƯ PHẠM NGỮ VĂN 

    Sau khi nghiên cứu các tham chiếu đánh giá năng lực  theo  chuẩn đầu ra của ngành Sư phạm Ngữ văn, mục tiêu cần đạt của phân môn, chúng tôi đã lựa chọn phương pháp Đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá ; Đánh giá phản hồi; Đánh giá xác thực để đánh giá   năng lực cốt lõi đối với SV sư phạm Ngữ văn.

3.1. Đánh giá năng lực chuyên ng ành Ngữ văn

  *  Đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá: đánh giá đồng đẳng là quá trình đánh giá giữa những người học với nhau nhằm cung cấp các thông tin phản hồi để cùng học hỏi và hỗ trợ lẫn nhau. Nó tạo cơ hội để người học thảo luận, giải thích và thách thức lẫn nhau. Quá trình đánh giá đồng đẳng và tự đánh giá gồm 2 giai đoạn: GV làm mẫu hoặc xây dựng tiêu chí đánh giá để các cá nhân tự đánh giá thành quả của mình; Sau đó, vận dụng các tiêu chí đã có để nhận xét bài của bạn. Từ đây, họ có thể trao đổi, tiếp nhận những nhận xét, đánh giá  từ bạn học để cải thiện năng lực của bản thân. Phương pháp đánh giá này được vận dụng để đo mức độ năng lực chuyên môn của SV Ngữ văn.      

  * Tiêu chí đánh giá (   4 mức độ của năng lực chính  )

 * Tổ chức thực hiện

+ GV thiết kế bài tập hướng tới mục tiêu, năng lực  cần hình thành.

+ Bước 1: GV xác định nội dung chính cần đánh giá, xây dựng tiêu chí đánh giá

+ Bước 2 : SV dựa vào nội dung tiêu chí đã xây dựng để nhận xét bài của bạn

+ Bước 3 : Từng cặp SV trao đổi trực tiếp để thống nhất ý kiến đánh giá

+ Bước 4 : GV đánh giá sau cùng trên nội dung bài làm của SV và nhận xét của mỗi SV về bài của bạn với thang điểm nội dung bài soạn 8 điểm + 2 điểm nhận xét.

+ Bước 5 : Yêu cầu SV chỉnh sửa bài làm từ nhận xét, đánh giá của bạn và của GV (có thể yêu cầu  SV đạt điểm cao cùng chỉnh sửa bài với những SV  kém).

3. 2. Đánh giá Năng lực tư duy

* Đánh giá phản hồi: Là việc người học tự cung cấp thông tin về những gì mình đã thực hiện tốt, những gì cần cải thiện. Cách đánh giá này đã cung cấp cho người học cơ hội để phản ánh lại với GV, cho người học đề xuất  phương án thực hiện tốt hơn. Thực hiện đánh giá phản hồi bằng văn bản và qua 4 bước để hoàn tất quá trình đánh giá. Đánh giá phản hồi được thực hiện ở các học phần khi chương trình đã thực hiện được 1/4 chặng đường.

  * Tiêu chí đánh giá (   4 mức độ của năng lực chính  )

  *  Tổ chức thực hiện

+ GV thiết kế bài tập nhiệm  vụ  học  tập hướng tới mục tiêu, năng lực  cần hình thành.

+ Bước 1: Yêu cầu người học thực  hiện  bài  tập; dựa vào tiêu chí đã xây dựng để tự đánh giá làm rõ nội dung đã đạt được và lĩnh vực cần cải thiện.

+ Bước 2: GV thu thập, phân loại thông tin, tìm hiểu  nguyên nhân của những yếu kém ở người học để xây dựng kế hoạch khắc phục.

+ Bước 3:  GV hướng dẫn người học cải thiện các lĩnh vực yếu kém, tạo cơ hội để người học tiếp thu và cải thiện thực trạng.

+ Bước 4: Kiểm tra, đánh giá lần cuối mức độ hoàn thành nhiệm vụ của người học.

3.3. Đánh giá Năng lực nghề của SV sư phạm

   Đánh giá xác thực:  là đánh giá trực tiếp khả năng thực hiện các nhiệm vụ thực tiễn. Trong đó không chỉ quan tâm đến sản phẩm học tập mà cần quan tâm đến quá trình tạo ra sản phẩm đó. Bởi sản phẩm mà người học  tạo ra là bằng chứng của sự vận dụng các kiến thức đã học. Sản phẩm mà SV  phải tạo ra ở năng lực nghề  là Giáo án lên lớp cho từng giờ học cụ thể thuộc môn Ngữ văn; Phương pháp dạy học Ngữ văn. Đối tượng của đánh giá xác thực có thể là cách thức tổ chức, điều khiển các hoạt động nhận thức trong giờ học Ngữ văn trên lớp của HS THCS;  là kịch bản cho một giờ ngoại khóa văn học tại trường THCS; là việc tổ chức kiểm tra, đánh giá môn Ngữ văn ở THCS. Vì nội dung đánh giá xác thực khá phong phú  nên có thể thực hiện ở  ......học phần ( Kết hợp đánh giá đồng đẳng với đánh giá của GV). 

 * Tiêu chí  đánh giá (   4 mức độ của năng lực chính  )

* Tổ chức thực hiện

 - Bước 1: SV thực hành giảng dạy trên lớp 1 tiết học ( hoặc 1 phần của tiết học tùy thuộc vào thời gian thực tế ); ra 1 đề kiểm tra ( 1 tiết, học kì) Ngữ văn lớp 7,8.

- Bước 2: GV và SV theo dõi, tiến hành đánh giá

- Bước 3:  GV xác định khâu yếu nhất  để hướng dẫn SV  cải thiện thực trạng.

- Bước 4: Kiểm tra, đánh giá khả năng cải thiện năng lực nghề của SV yếu kém.

          KẾT LUẬN

      Hiện nay có rất nhiều phương pháp kiểm tra, đánh giá theo năng lực có khả năng kiểm chứng, đo được mức độ thực hiện các kĩ năng, năng lực nghề của người học. Để đạt được mục đích đó, GV phải thiết kế các nhiệm vụ mà trong đó, các kĩ năng cần được tổ hợp lại trong mối quan hệ nhất quán để SV thể hiện được năng lực của họ. Trong đó, chú ý sự khác biệt tương đối về thứ hạng theo các mức: dưới chuẩn, đạt chuẩn và trên chuẩn để  phân hóa, nhằm đo được khả năng và sự tiến bộ của tất các đối tượng người học. Từ đó, cung cấp thông tin phản hồi cho SV về những gì họ đã làm được và những gì cần phải làm để cải thiện nhằm phát triển năng lực của họ.

    Kết quả thu được từ khâu kiểm tra đánh giá luôn là những căn cứ, cơ sở thực tế để người trực tiếp giảng dạy điều chỉnh, bổ sung nội dung dạy học, yêu cầu về kĩ năng đối với người học khi kết thúc môn học. Cao hơn nữa, kết quả kiểm tra đánh giá ấy còn là cơ sở để các nhà quản lí giáo dục hoạch định chiến lược hoạt động cho cơ sở đào tạo trong việc xác lập các mục tiêu đào tạo, các kĩ năng nghề nghiệp  cho phù hợp với thực tế sử dụng  nguồn  nhân lực của xã hội

--------------------------------

[1].Nguyễn Thành Ngọc Bảo - Bước đầu tìm hiểu về khái niệm Đánh giá theo năng lực và đề xuất hình thức đánh giá năng lực Ngũ văn của học sinh. Tạp Chí Khoa học ĐHSP tp HCM, số 56/2014.

[2]. Hội thảo " Đổi mới chương trình và SGK giáo dục phổ thông - kinh nghiệm quốc tế và vận dụng vào Việt Nam" do Bộ GD&ĐT tổ chức ngày 10-12/12/2012.

          TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1.      Nguyễn Thành Ngọc Bảo - Bước đầu tìm hiểu về khái niệm Đánh giá theo năng lực và đề xuất hình thức đánh giá năng lực Ngũ văn của học sinh. Tạp Chí Khoa học ĐHSP tp HCM, số 56/2014.

2.      Bộ Giáo dục và Đào tạo - Các loại hình đánh giá năng lực. Tài liệu hội thảo 12/2014.

3.      http://www.vvob.be/vietnam/files/s11_mr_khanh.pdf

4.      Bùi Mạnh Hùng 2012. Một cách tiếp cận mới trong việc dạy học ngữ pháp tiếng Việt ở trường phổ thông. Tạp chí Ngôn ngữ và đời sống, số 7 & 8/2012.

5.      Hội thảo " Đổi mới chương trình và SGK giáo dục phổ thông - kinh nghiệm quốc tế và vận dụng vào Việt Nam" do Bộ GD&ĐT tổ chức ngày 10-12/12/2012.